Dossier
Vogelmijt
Vogelmijt (Dermanyssus gallinae), een parasiet die in de volksmond ook wel bloedluis wordt genoemd, is de belangrijkste plaag in de legpluimveesector.
Iedere parasiet heeft een gastheer nodig om te leven. De vogelmijt kiest daarvoor de hen en diverse soorten wilde vogels. Zo vind je ze ook regelmatig in vogelnesten. Incidenteel kan de vogelmijt ook zoogdieren en zelfs mensen belagen.
De vogelmijt bezoekt de hen vooral 's nachts. Vogelmijten komen op alle bedrijfstypen voor, zowel in de biologische houderij als op bedrijven met verrijkte kooien of koloniehuisvesting.
Een vogelmijtenplaag richt aanzienlijke schade aan op bedrijven en tast de gezondheid en het welzijn van mens en dier aan.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Vogelmijt
De vogelmijt is de meest voorkomende ectoparasiet bij pluimvee. Hij heeft bloed nodig van een gastheer (bij voorkeur een kip of een vogel), verblijft alleen op de gastheer om bloed te zuigen, dat duurt 30-60 minuten. Eens in de 2-4 dagen heeft hij bloed nodig
De vogelmijt is met het blote oog te zien. De lengte varieert tussen de 0,4 en 1,13 mm, afhankelijk van het ontwikkelingsstadium en de aanwezigheid van bloed. De vogelmijt heeft monddelen waarmee ze het bloed tot zich kunnen nemen.
De kleur varieert van grijs/wit tot zwart, maar wanneer ze bloed hebben gezogen zijn ze licht tot donkerrood. Larven en nimfen zonder bloed zijn doorschijnend wit en kleiner.
Gevolgen bij pluimvee
Vogelmijten in een pluimveestal kunnen ernstige economische gevolgen hebben; direct op de kip doordat de mijten bloed afnemen van de kip waardoor conditievermindering en productieverlies ontstaat. Indirect doordat ze als vector van ziekten kunnen fungeren.
Bij een flinke besmetting zitten er wel 50.000 vogelmijten/bloedluizen per hen in een stal. Omdat een vogelmijt per ongeveer drie dagen bloed nodig heeft wordt de hen iedere nacht bezocht door ongeveer 17.000 vogelmijten. Het bloedverlies kan hierdoor oplopen tot wel 2,5% van het totaal aan bloed van de hen per nacht. Bij nog grotere populaties, kan dit zelfs oplopen tot 5% of meer.
Beheersen en bestrijden
Bestrijden en/of beheersen van vogelmijt is moeilijk doordat de populatie al te groot is om goed te bestrijden, toegestane middelen een kortdurende werking hebben en vogelmijten snel resistentie ontwikkelen.
IPM-methode
Geïntegreerde plaagdier beheersing (Integrated Pest Management = IPM) is dé manier om de populatie vogelmijten in een stal effectief te beheersen.
Een eventuele bestrijding met synthetische (chemische) middelen is slechts een onderdeel van deze beheersmethode. De IPM-stappen zijn uitgewerkt in een praktisch bedrijfsplan voor de pluimveehouder en bedrijfsbegeleider.
Lees meer
Hoe ziet de levenscyclus eruit?
Onder optimale condities (25-35 °C en hoge luchtvochtigheid) komen de eitjes na 7 dagen uit. Gemiddeld leven vogelmijten 20 dagen waarbij ze ongeveer 50 eitjes legt. Bij afwezigheid van bloed kunnen vogelmijten 9 maanden overleven.
De omstandigheden in de legpluimveestal zijn ideaal voor een snelle toename van de populatie.
Temperaturen hoger dan 45°C en lager dan -20°C overleven de vogelmijten niet.
Downloads en Links
- Vogelmijt, wat weten we? , rapport Wageningen University & Research, 2019
- Dossier vogelmijt/bloedluis, dossier Wageningen University & Research
- Vogel-luismijt Website Kennis- en Adviescentrum dierplagen
- Acariasis richtlijnen, website RIVM
- Dossier fipronil: de kip en het ei, dossier Wageningen University & Research
Lees meer
Verzwakking van de hen
- Bloedarmoede: iedere nacht wordt bloed afgenomen
- Gewichtsverlies: voer is nodig voor de bloedaanmaak
- Bloedarmoede kan leiden tot sterfte
- De vogelmijt kan pluimveeziekten overdragen
Technische gevolgen
- Bloedstippen op eieren en dunnere schaal
- Hogere voerconversie
- Lagere eiproductie
- Bevruchting loopt terug
- Financiele schade, €0,50 - €2,50 per hen per jaar bij ernstige besmetting
Irritaties en onrust
- Hennen worden in hun slaap gestoord
- Huidaandoeningen bij mensen
- Pikkerij
Downloads en links
- Bens: 'Legsector hobbelt van incident naar incident', artikel Nieuwe Oogst, 2020
- Verwachtte schade bloedluis 21 miljoen euro, artikel pluimveeweb, 2017
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
Stappen IPM-methode
De methode bestaat uit acht stappen.
- Preventie
- Monitoren van de populatie
- Ingrijpen?
- Niet-synthetische methoden
- Synthetische middelen*
- Synthetische middelen beperken*
- Resistentie voorkomen*
- Evalueren
*Niet bij een biologisch bedrijf
Downloads en links
IPM-methode
- Aanpak van vogelmijt bij pluimvee, rapport Wageningen Livestock Research, 2020
- Bedrijfsplan aanpak van vogelmijt bij leghennen, interactieve pdf, Wageningen University & Research, 2019
- Beheersen van vogelmijt; pleksgewijze bestrijding, Wageningen University & Research
IPM in het nieuws
- Bewuster bezig met vogelmijtbeheersing dankzij IPM, artikel pluimveebedrijf, 2019
- IPM, een duurzame aanpak van vogelmijt bij pluimee, artikel Pluimvee 2019 nr. 2
- Geïntegreerde aanpak van vogelmijt, artikel Pluimveekrant, 2018
- Bloedluis bestrijdbaar?, weblog Wageningen University & Research, 2017
Overige methoden/onderzoek
- Eindelijk effectieve killer van vogelmijt, artikel Resource, 2020
- MiteControl, Interreg project, Europees onderzoek behandelingsstrategieën vogelmijt
Stap 1: Preventie
1. Voorkomen van insleep
- Goede stalreiniging
- Bezoekers, huisdieren en knaagdieren weren
- Bezoukers laten douchen en bedrijfskleding laten dragen
- Eén-leeftijd-systeem voor de hennen.
- Apart gereedschap per stal
- Breng alleen vogelmijtvrij materiaal in de stal
- Breng alleen vogelmijtvrije, schone containers, kratten, pallets, eiercontainers en eiertrays op het bedrijf
- Zorg dat opfok en transport vrij zijn van vogelmijt
- Goede ongedierte-en vliegenbestrijding
Stap 2: Monitoren
Om het monotoren zinvol en effectief te laten zijn is het belangrijk: :
- Minimaal een keer per maand monitoren
- UItvoeren op dezelfde plaatsen in de stal
De plaats van de monitor:
- Onder zitsokken in de buurt van een connector met het systeem
- Bij of het liefst onder de roosters waar de kippen 's nachts rusten
- Niet in de buut van trosjes of clusters met vogelmijten
- De monitoringsplaatsen goed zijn verdeeld over de stal in de lengte, breedte en hoogte
- Er minimaal 12 monitoringsplaatsen zijn (hoe meer, hoe beter)
- De scores/telresultaten geregistreerd worden, voor een vergelijking met de vorige keer
Stap 3: Ingrijpen?
De beslissing om eventueel in te grijpen is afhankelijk van de omvang van de vogelmijtenpopulatie. Daarvoor is de score van iedere monitoringsmethode vertaald naar het aantal mijten namelijk, laag, matig, of hoog. Per categorie zijn er vervolgens adviezen voor aanvullende populatiegroeionderdrukkende en bestrijdende maatregelen.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
2. Zorg dat de populatie klein blijft
3. De levenscyclus onderbreken
Door het sturen van het leefgebied van de vogelmijt (schuilplaatsen verminderen, minder optimale temperaturen), het nemen van hygiënemaatregelen zoals het gebruikmaken van een stofzuiger, of een hogedrukreiniger of stoomreiniger en hittebehandelingen van de stal of door het toepassen van bestrijdingsmethoden.
Meer informatie het document IPM-stap 1. Om de introductie en verspreiding van vogelmijten te voorkomen is tevens een risico-inventarisatieformulier beschikbaar.
Downloads en links
- Stap 1 IPM
- Risico inventarisatieformulier
- Preventie belangrijkst in strijd tegen vogelmijt, artikel Resource, 2017
- Hulplijst tegen vogelmijt bij legpluimvee Wageningen Livestock Research
- Preventie vogelmijt op het legpluimveebedrijf, Wageningen Livestock Research, 2019
Lees meer
Er zijn globaal drie methoden om de omvang van een vogelmijtenpopulatie te monitoren:
- Automatische monitoring De Hotraco Mite Alert is een automatisch vogelmijtmonitoringssysteem
- Kwantitatieve monitoring, eventueel deels uitbesteed: AviVet levert AviVet-vallen (Red Mite Trap) die de omvang van de populatie bepalen aan de hand van de gewichtstoename van een val.
Visuele, handmatige monitoring:
- Rickstick, bestaande uit een PVC-buisje met daarin een houten stokje. Het biedt een kunstmatige schuilplek voor de mijten.
- De Simplified Passive Tape-val (SPT), gemaakt van brede schildertape. Ook deze biedt een kunstmatige schuilplek.
- Mite Monitoring Score–methode, visueel vaststellen op aantal vaste plaatsen in de stal.
Downloads en links
- Stap 2 IPM
- Monitoren vogelmijt. Zo doe je dat!, poster Wageningen University & Research, 2019
- Scoreformulier Zelfmonitoring vogelmijtenpopulatie excel Wageningen University & Research, 2019
- Monitoren vogelmijt in de stal, Wageningen Livestock Research, 2019
Lees meer
Downloads en links
Stap 4: niet-synthetische methoden
Niet-synthetische bestrijdingsmethoden zijn:
- Mechanische bestrijding: Vogelmijten zijn uit een stal te verwijderen met een staalborstel, stofzuiger of perslucht. Dit kan eventueel in combinatie met een andere behandeling (bijv. synthetisch).
- Fysische bestrijding: De bekendste vorm is de warmtestookmethode (Thermokill). Alle plekken in de stal worden dan gedurende een aantal dagen tot minimaal 45°C verhit. Goed uitgevoerd, is dit een effectieve methode.
- Fysiologische bestrijding: Hiermee maak je het bloed voor de vogelmijt onaantrekkelijk, bijvoorbeeld door de hennen vitamine B2 of knoflook te geven. De effectiviteit is niet altijd duidelijk en bij sterke besmettingen onvoldoende.
Stap 5: gebruik synthetische middelen
Momenteel (2019) zijn slechts enkele chemisch-synthetische middelen toegestaan. Dit zijn: Byemite (Bayer), Elector (Elanco) en Exzolt (MSD).
Geen van deze middelen werkt echter spelectief tegen vogelmijten en doodt dus ook andere spinachtigen en insecten. Controleer daarom voor aanschaf c.q. gebruik altijd of een bestrijdingsmiddel wettelijk is toegestaan of geregistreerd. Om resistentievorming tegen middelen te beperken is het noodzakelijk om de beschikbare middelen af te wisselen en het gebruik zo veel mogelijk te beperken.
Stap 6: synthetische middelen beperken
Bij het gebruik van synthetische middelen tegen vogelmijt zal aandacht moeten worden besteed aan het minimaliseren van het gebruik van het middel door:
- De aanbevolen dosis niet te overschrijden;
- Het aantal toedieningen te beperken, maar wel volgens productbeschrijving;
- Het middel pleksgewijs toe te dienen (mits conform de gebruikersvoorschrift).
Lees meer
Overige niet-sythetische bestrijdingsmethoden:
- Silica's/diatomeeënaarde: door het beschadigen van de huidbescherming droogt de vogelmijt uit. Alleen vogelmijten die in contact komen met de silica's gaan dood. Afhankelijk van de soort middel, regelmatig aanbrengen.
- Natuurlijke vijanden: roofmijt, piepschuimkever (tempexkever in de volksmond) en jachtspin. Roofmijten zijn commercieel verkrijgbaar.
- Q-perch: een zitstok met daaronder stroomdraadjes die de vogelmijt doden in hun looproute van hun schuilplaats naar de hen.
Downloads en links
Lees meer
Downloads en links
- Stap 5 IPM
- Middelen tegen vogelmijt; welke zijn toegestaan?, artikel Wageningen University & Research
Lees meer
Downloads en links
Stap 7: resistentie voorkomen
Om de kans op resistentievorming van de vogelmijten tegen de gebruikte synthetische middelen te verminderen, zullen de gebruikte middelen:
- Elkaar voldoende moeten afwisselen;
- Moeten roteren of misschien;
- Met meerdere gelijktijdig moeten worden toegediend.
Stap 8: evalueren
Na het toepassen van een preventieve maatregel of een bestrijdingsmethode moet u de effectiviteit daarvan vaststellen met behulp van monitoring. Bij gebleken ineffectiviteit zal, om kosten- en milieutechnische redenen, een andere methode moeten worden ingezet.
Praktijkervaring
Met 20 praktijk proefbedrijven en 10 controlebedrijven is een totaalconcept IPM (Integrated Pest Management) uitgetest en geoptimaliseerd.
Ervaringen
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Lees meer
Downloads en links
Lees meer
Downloads en links
Lees meer
Downloads en links
- Aanpak van vogelmijt bij pluimvee, rapport Wageningen Livestock Research, 2020
Hoofdfoto: Wageningen Livestock Research; Dossier foto's: Shutterstock
Laatste wijziging aan dit dossier: 6 april 2021